Çin, İsrail ile Hamas arasındaki çatışmalarda nasıl bir politika izliyor?
Çin son dönemde İsrail ve Hamas krizinde arabulucu olarak ortaya çıkmak istese de yapabilecekleri şimdilik sınırlı görünüyor.
Çin’in üst düzey diplomatı Wang Yi, krizin bölgesel bir savaşa dönüşmesini önlemek amacıyla hafta sonu ABD’de görüşmelerde bulundu.
ABD, çözüm bulmak için Çin ile birlikte çalışacağını duyurdu.
Birleşmiş Milletler toplantısında ateşkes ilan edilmesi konusunda en çok baskı yapan isimlerden biri olan Wang, Filistinli ve İsrailli meslektaşlarıyla da görüştü.
Çin’in Gazze’de Hamas’ı ve Lübnan’da Hizbullah’ı destekleyen İran’la yakın ilişkileri, krizin hafifletilmesinde rol oynayabileceğine dair umut yaratıyor.
Financial Times, ABD’li yetkililerin “İranlıları sakinleştirmesi” için Wang’a baskı yaptığını bildirdi.
Çin, İran’ın en büyük ticaret ortağıdır ve bu yılın başında Suudi Arabistan ile İran arasındaki gergin ilişkilerin yumuşamasına da yardımcı olmuştur.
İran ise Gazze’deki krizin çözümü için Çin ile bağını güçlendirmeye hazır olduğunu belirtti.
ABD Savunma Bakanlığı’na bağlı bir entelektüel kurumda Çin dış politikası uzmanı olan Dawn Murphy, Çin’in krizin tüm aktörleriyle istikrarlı bir çıkarı olması nedeniyle ölçülü bir arabulucu olabileceğini belirtiyor.
Çin’in Filistinliler, Araplar, Türkler ve İranlılarla olumlu bağları olduğunu belirten Murphy, ABD’nin de İsrail’le yakın ilişkisi olduğunu dikkate alarak bu iki ülkenin tüm aktörleri masaya getirebileceğini ifade etti.
Ancak diğer uzmanlara göre Çin, Orta Doğu siyasetinde küçük bir oyuncu.
Çin’in Ortadoğu bağları uzmanı Atlantik Konseyi’nden Jonathan Fulton, “Çin bu konuda ciddi bir aktör değil” dedi. “Bölgede hiç kimse Çin’in çözüm ortağı olmasını beklemiyor” diyor.
Çin’in Filistin’le tarihi bağları
İsrail, Çin’in krize ilişkin ilk açıklamasında Hamas’ı kınamaması ve İsrail’in kendisini savunma hakkını dile getirmemesinin büyük hayal kırıklığı yaşadığını belirtti.
Wang, daha sonra yaptığı açıklamada, tüm ülkelerin kendilerini savunma hakkına sahip olduğunu ancak İsrail’in meşru müdafaanın ötesinde politikalar izlediğini belirtti.
Çin, Filistin davasını uzun süredir açıkça desteklediği için istikrarlı konumunu sürdürmekte zorluk yaşayabilir.
Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zedong, Filistinlilerin “ulusal kurtuluş hareketini” desteklemek amacıyla dünyanın dört bir yanındaki Filistinlilere silah yardımı yaptı.
Sonraki yıllarda Çin, İsrail ile ilişkilerini ekonomik ve politik olarak normalleştirerek milyar dolarlık ticari ilişki kurdu.
Ancak Çin’in Filistinlileri açıkça desteklemeye devam ettiğini belirtiyor.
Çinli yetkililer ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, son açıklamalarında bağımsız bir Filistin devletinin kurulması gerektiğini belirtmişti.
Çin sosyal medyasında bazı kullanıcılar İsrail’in eylemlerini Nazilere benzeterek Filistinlileri “soykırım”la suçladı.
Çin’deki İsrail Büyükelçiliği çalışanının ailesinden birinin bıçaklanması gerilimi daha da artırdı.
Çin neden krize arabuluculuk yapmaya çalışıyor?
Çin’in İsrail ile Hamas arasındaki krizi çözmeye çalışmasının bir nedeni de çatışmanın uzamasının Orta Doğu’daki ekonomik çıkarlarına zarar vermesi olabilir.
Çin ekonomisi petrol ithalatına dayanıyor; İthal ettiği petrolün yarısının Körfez’den geldiği sanılıyor. Orta Doğu ülkeleri Çin’in Üretim ve Yol Girişimi’nde değerli bir rol oynuyor.
Öte yandan Çin’in bölgedeki krize müdahil olması imajını güçlendirmek için altın bir fırsat olabilir.
Murphy’ye göre “Çin’in Filistinlilere verdiği destek, Arap ülkeleri, Müslümanların çoğunlukta olduğu ülkeler ve dünyanın güneyindeki ülkeler arasında bir anlam taşıyabilir.”
ABD hegemonyasına karşı düzen vaadi
Savaşın başlangıcı, Çin’in kendisini ABD’ye daha iyi bir alternatif olarak dünyaya sunduğu bir döneme denk geldi.
Bu yılın başından bu yana Çin, ABD hegemonyası altındaki dünya düzenini eleştiriyor.
Çin, ABD’nin İsrail’e verdiği desteği resmi olarak eleştirmese de Murphy, Çin devlet medyasının “ulusal ruhu kışkırtarak Ortadoğu’da olup bitenleri ABD’nin İsrail’e verdiği desteğe bağlamaya çalıştığını” bildirdi.
Çin askeri gazetesi PLA Daily, ABD’yi “ateşe körükle gitmekle” suçluyor; bu, Pekin’in Washington’u Ukrayna’ya yardım etmekle suçlamasıyla aynı söylem.
Bir diğer görüş ise Çin’in ABD’ye karşı bir duruş geliştirerek rakibinin küresel rolünü azaltmaya çalıştığı yönünde.
Ancak Çin’in Hamas’ı açıkça kınamaması kendi durumunun da kötüleşmesine neden olabilir.
Öte yandan Çin, Filistinlilerin ulusal davasını desteklerken, Uygurlara yönelik insan hakları ihlalleri ve Tibet’teki asimilasyon politikaları nedeniyle eleştirilen bir konumda bulunuyor.
Analistlere göre bu durum Arap dünyası için bir sorun teşkil etmese de Çin, İsrail ve Hamas krizini kendi çıkarları için kullanıyor gibi görünebilir.
Wang ise Çin’in yalnızca Orta Doğu’ya barış getirme niyetinde olduğunu ve “Filistin davasına ilişkin bencil talepleri olmadığını” ifade etti.
Ama artık dünyayı buna ikna etmesi gerekiyor.
